De kracht van literatuur …

Op mijn vorige blog Beeldend schrijven, iedereen kan het! ontving ik een e-mail met de vraag: Show, don’t tell stelt toch dat je alles moet tonen en niets vertellen?

Peter Buwalda stelt dat show, don’t tell een mythe is: de kracht van de literatuur is dat er een verhaal verteld wordt.
Een terecht punt van Buwalda. Literatuur is namelijk een kunstvorm. De uitdaging is je verhaal zo te vertellen om bij de lezer een gevoel of een verbeelding op te roepen, zoals een kunstschilder met zijn werk een bepaalde gevoelswaarde of voorstelling bij de waarnemer oproept.

Een beeldende schrijfstijl leent zich goed voor het oproepen van een gevoel of een voorstelling bij de lezer. Maar ook andere schrijfstijlen bereiken dat. Zo komen in de wereldwijde bestseller Stoner weinig beelden voor, maar weet auteur John Williams met zijn heldere en indringende schrijfstijl duizenden lezers in beroering te brengen.

Mijn antwoord op de openingsvraag is dan ook: Show the essence, tell the story (or write it distinctively your own way). Deze nuancering op het bekende schrijfdogma show, don’t tell is de stelling die Johan tijdens zijn opleiding tot schrijfdocent heeft opgesteld en voor zijn eindopdracht heeft verdedigd.

Vierluik

In vier artikelen lichten Johan en ik show the essence, tell the story toe.
In beeldend schrijven, iedereen kan het! las je hoe je beeldend kunt schrijven. In deze vier artikelen staat wanneer en waarom je beeldend zou kunnen schrijven.

1. Beeldend schrijven, hoofd- en bijzaken
2. Beeldend schrijven in een setting
3. Beeldend schrijven over een personage
4. Beeldend schrijven in een dialoog

In dit eerste deel lees je een van de belangrijkste uitgangspunten van show the essence, tell the story: maak onderscheid tussen hoofd- en bijzaken door essentiële aspecten in je verhaal uit te vergroten met details of beelden en bijzaken te vertellen.

Het begrip the essence

Wat is de essentie in je scènes, in je hoofdstukken of in je verhaal? De essentie kun je alleen bepalen wanneer je weet waarover je schrijft en je je hoofdpersonages goed kent. Als schrijver is je kennis van je te vertellen verhaal net zo groot als een ijsberg, waar je tenslotte alleen de essentiële top van vertelt.
Vergelijk het eens met een willekeurig onderwerp: kunstmatige intelligentie. Wanneer je kennis over dit onderwerp beperkt is tot de top van de ijsberg, mis je in je vertelling de essentie en verzand je in onbelangrijke details. Het resultaat is een onsamenhangende vertelling en niet overtuigende boodschap.

Hoofd- en bijzaken

In dit vierluik maak je kennis met Anna. Ze is 38 jaar, vrijgezel en heeft een eigen dierenartspraktijk. Nadere details over dit personage volgen in de komende artikelen.

Stel Anna komt thuis van haar vakantie en de volgende avond borrelt ze op het verjaardagsfeest van haar zwager Hans. Zijn ouders –die elk jaar op een Duitse camping staan- vragen Anna geïnteresseerd hoe haar vakantie in Kroatië was.

Wat doet Anna? Ze maakt Hans’ ouders deelgenoot van haar geweldige vakantie-ervaring in het Nationaal park in Kroatië; het doel van haar reis. Ze gebruikt beeldende details, zodat Hans’ ouders zich een voorstelling kunnen maken van een voor hen onbekend land en haar ervaring: de kraakheldere meren, de ruisende watervallen, de slingerende bospaden. En natuurlijk vertelt ze lijdzaam over de zwerfkatten die ze elke dag voerde en met pretogen haalt ze de herinnering op van de schoonmaakster die rozenblaadjes op haar hotelbed legde.

Anna’s ervaring / gevoel op haar vakantiebestemming is in deze setting de essentie of hoofdzaak. Wanneer ze detaillistisch uitweidt over de kopjes koffie die ze in elke Raststätte langs de Duitse autowegen op weg naar Kroatië heeft gedronken, dan is de kans groot dat haar toehoorders -verstrikt in onbelangrijke details- vermoeid afhaken. Temeer ook omdat de ‘Duitslandgangers’ -haar toehoorders- al een voorstelling van een Raststätte hebben.

Anna’s autoreis naar Kroatië is in dit geval een bijzaak. Hooguit merkt ze op dat het een lange reis was en onderweg vaak stopte voor een kopje koffie. Ze laat overbodige details van bijvoorbeeld het interieur van een Raststätte achterwege, omdat er een (samenhangend) verhaal verteld moet worden. Bovendien onderschat ze haar toehoorders niet: Hans’ ouders kunnen haar heenreis zelf (verder) invullen.

Maar wat als Anna in een Raststätte een charmante accountant ontmoette. En na een aangenaam gesprek en het zoveelste kopje koffie inging op zijn uitnodiging om samen naar haar vakantieadres in Kroatië te gaan? Déze tussenstop markeert het begin van haar onverwachtse romantische vakantie en is essentieel voor haar ervaring in Kroatië. Haar bezoek aan de desbetreffende Raststätte is nu geen bijzaak maar een hoofdzaak. Dit moment vraagt om een detaillistische uitdieping om de lezer een voorstelling of een gevoel te geven bij het moment waarop Anna besluit om met een wildvreemde man verder te reizen. Een beschrijving van de man maakt daar onderdeel van uit, om de toehoorder / lezer kennis te laten maken met deze onbekende man (die een grote rol speelt in haar vakantie-ervaring).

Samengevat
In een fictief verhaal gebruikt de schrijver beeldende details om de lezer een gevoel of een voorstelling te geven van de nog onbekende wereld: de setting en de personages. Daarbij maakt de schrijver in de mate van (beeldende) details onderscheid tussen hoofd- en bijzaken.

Overvloedige (beeldende) details bij bijzaken

• essentiële scènes sneeuwen onder: de lezer raakt de draad kwijt
• haalt het tempo van het verhaal onderuit
• lezer verzandt in overbodige details en haakt af

(Beeldende) details bij hoofdzaken

• benadrukken de gewichtigheid van een scène: de wegwijzers voor de lezer
• introduceren en tonen helder de essentiële aspecten uit het verhaal
• vergroot het voorstellingsvermogen en de betrokkenheid van de lezer

Het vervolg

In een verhaal is alles contextafhankelijk: want hoe spreekt Anna over Kroatië wanneer de toehoorders (lezers) al een voorstelling van het Natinaal park in Kroatië hebben? En, vertelt ze aan de ouders van Hans hetzelfde verhaal over haar ontmoeting in de Raststätte als aan haar beste vriendin?

Je leest het in ons tweede artikel: beeldend schrijven in een setting.

Discussieer mee …

Hoe maak jij in je verhaal onderscheid tussen hoofd- en bijzaken? Ken jij je personages aan het begin van je verhaal al goed en hoe maak je een voorstelling van een locatie om die beeldend aan de lezer over te brengen?

Uiteraard zijn je vragen over dit onderwerp ook van harte welkom! (Vul bij een reactie niet een websitenaam in; mogelijk werkt het insturen van je reactie dan niet).